Göz Bölümleri Nedir? İktidarın, Görmenin ve Görülmenin Anatomisi
Toplumun güç ilişkileri ve iktidar ağları üzerine düşünen bir siyaset bilimci için “göz” yalnızca biyolojik bir organ değildir; o, iktidarın en derin metaforlarından biridir. Görmek, hem bilmek hem de kontrol etmektir. Görülmek ise, iktidarın gözetimi altında var olmaktır. Modern toplumun kurumsal yapılarında “göz”, yalnızca bir duyunun temsili değil, aynı zamanda iktidarın mikro düzeydeki işleyişinin sembolüdür. Peki, göz bölümleri nedir? Bu bölümler, yalnızca tıp fakültesinde öğrenilen bir anatomi dersi midir, yoksa toplumun siyasi anatomisinde çok daha derin anlamlar mı taşır?
Görmenin Anatomisi: İktidarın Merkezi Olarak Göz
Bir toplumun “gözleri” aslında onun kurumlarıdır. Devletin gözü, yasama ve yürütme erkinde olduğu kadar, güvenlik aygıtlarında, medyada ve eğitim sisteminde de kendini gösterir. Panoptikon benzeri bir düzen, bireyi hem gözetler hem de kendi kendini denetlemesini sağlar. Tıpkı gözün retina tabakasında olduğu gibi, toplumun her bireyi iktidarın ışığını alır ve onu yeniden yansıtır. Bu anlamda “göz bölümleri”, yalnızca kornea, iris veya retina değildir; bunlar aynı zamanda devletin, partilerin ve ideolojilerin görme biçimleridir.
Kurumların Gözleri: Devlet, Medya ve Gözetim
Modern siyasal yapılar, görmenin politikası üzerine kuruludur. Devlet, vatandaşını “görmek” ister; nüfus sayımları, kameralar, kimlik sistemleri ve dijital gözetim ağları bu “göz bölümleri”nin farklı katmanlarını oluşturur. Her kurum, kendi gözünü oluşturur:
– Adalet sistemi gözleriyle suçun izini sürer,
– Medya gözleriyle gerçeği çerçeveler,
– Eğitim gözleriyle ideolojiyi içselleştirir.
Bu gözlerin toplamı, toplumsal düzenin “görsel haritasını” çizer. Vatandaş, bu haritada bir “nesne” mi yoksa “özne” midir? İşte asıl soru budur.
İdeolojinin Retinası: Görüş Alanını Kim Belirler?
Her toplumun bir “retinası” vardır — bu, hangi gerçeklikleri görebileceğini belirleyen ideolojik filtrelerdir. Devlet ideolojisi, medya söylemleri ve kültürel normlar bu retina üzerinde iz bırakır. Kim hangi gerçeği görecek, kim karanlıkta kalacak? Bu sorular, yalnızca optik değil, aynı zamanda politik sorulardır. Görmenin siyaseti, bilgiye erişimin kimlerin elinde olduğuyla ilgilidir. Çünkü bilgi, iktidarın en keskin silahıdır.
Erkeklerin Güç Odaklı, Kadınların Katılımcı Gözleri
Toplumsal cinsiyet perspektifinden bakıldığında, “görme biçimleri” dahi patriarkal düzenin yansımalarını taşır. Erkekler çoğu zaman stratejik ve kontrolcü bir gözle bakarken, kadınlar katılımcı ve ilişkisel bir bakış geliştirir.
Erkek gözü, siyasette “iktidarın gözü”dür: hesaplayan, izleyen, yöneten. Kadın gözü ise “demokratik katılımın gözü”dür: empati kuran, dinleyen, paylaşan. Bu iki bakış, toplumsal görme sisteminin birbirini tamamlayan bölümleridir. Ancak sorun şurada başlar: Toplum, hangi göze daha fazla güveniyor? Hangi göz “gerçeği” tanımlama hakkına sahip?
Vatandaşın Gözleri: Görülen mi, Gören mi?
Vatandaş, devletin gözünde genellikle “görülendir”. Ancak demokratik toplumlarda bu dinamik tersine dönmelidir. Gerçek demokrasi, vatandaşın devleti görme hakkını savunur. Şeffaflık, hesap verebilirlik ve bilgiye erişim hakkı, vatandaşın kendi gözlerini açtığı anlardır.
Siyaset bilimi açısından “göz bölümleri”, bu anlamda iktidar ile vatandaş arasındaki görsel mesafenin haritasıdır. Kim kime bakıyor, kim kimi denetliyor, kim kimin gözünden düşüyor? Bu sorular, çağımızın en derin politik meselelerindendir.
Sonuç: Görmenin Siyaseti Üzerine Bir Davet
Göz bölümleri, yalnızca tıbbi değil, politik bir metafordur. Toplumun irisinde ideoloji, retinasında kurumlar, sinir ağlarında vatandaş vardır. Her biri, iktidarın optik düzenine katkı sunar. Fakat asıl mesele, bu sistemin içinde kimin baktığına değil, kimin bakma hakkına sahip olduğuna karar vermektir.
Bugün siyaset, artık yalnızca sözle değil, bakışla kuruluyor.
O halde soralım: Gözlerimiz kimin hizmetinde? Biz mi görüyoruz, yoksa sadece gösterilenleri mi izliyoruz?
Ve en önemlisi — Toplumun gözleri açık mı, yoksa ideolojinin rüyasında mı yaşıyor?